اعتبارسنجی درجهبندی قتل عمد در نظام کیفری ایران از منظر فقه امامیه | ||
مطالعات حقوقی | ||
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 52، مرداد 1403، صفحه 81-108 اصل مقاله (925.41 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22099/jls.2023.43989.4743 | ||
نویسندگان | ||
حسین سلیمانی1؛ سیده نگین حسن زاده خباز2؛ محمدحسن مالدار* 3 | ||
1استادیار دانشکدۀ حقوق، دانشگاه مفید. ایران | ||
2دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران | ||
3دکتری حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران | ||
چکیده | ||
از ویژگیهای بارز سیاست کیفری ایران در قبال قتل عمدی، از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز، فقدان درجهبندی عنصر روانی این جنایت است. این دیدگاه هرچند به فقه شیعه مستند شده است، اما بر اساس مبانی همین فقه نکوهیدنی است. ازاینرو، پژوهش کنونی در تکاپوی پاسخ به این پرسش است که مبانی مشروعیت درجهبندی عنصر روانی قتل از دریچه فقه شیعه کداماند؟ این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد مطالعات اسنادی به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه برخی از فقهای شیعه، برخلاف بند «الف» ماده «290» ق.م.ا. 1392، صرفِ قصد قتل برای تحقق قتل عمدیِ موجب قصاص کفایت نمیکند، بلکه ابزار مورد استفاده نیز باید ذاتاً کشنده باشد. فراتر از این، در اندیشه عدهای دیگر، صرفِ نوعاً کشنده بودن رفتار نیز برای شکلپذیری قتل عمد موجب قصاص کافی نیست، بلکه باید قتل ارتکابی با برنامهریزی پیشین مرتکب همراه باشد. ازاینرو، قتلهای هیجانی و ناشی از بروز جوشوخروش نمیتواند با مجازات قصاص همراه باشد. افزون بر این، با مراجعه به منابع دینی، به ویژه قرآن، شواهدی بر این خواهیم یافت. برای مثال، قید «مظلوم» در آیه «33» سوره اسراء، میتواند قانونگذار را به سوی بازنگری در رویکرد کنونی سوق دهد، زیرا «ظلم» فعل قصدیه است و قتلهای بدون سبق تصمیم را نمیتوان ظالمانه و مصداق قتلهای مشمول قصاص دانست. در نهایت آنکه، قاعده انصاف به مثابه قاعدهای حاکم بر سایر قوانین و مقررات اسلامی، درجهبندی عنصر روانی در قتل را ضرورت میبخشد. | ||
کلیدواژهها | ||
درجهبندی رکن روانی؛ سوءنیت قبلی؛ قتل توأم با سبق تصمیم؛ کاهش مجازات قصاص؛ کمینهگرایی کیفری | ||
مراجع | ||
Aḥmadnagarī, A. (2000). Jāmi‘ al-‘ulūm fī iṣṭilāḥāt al-funūn al-mulaqqab bi-Dustūr al-‘ulamā’, Beirut: Dār al-Kutub al-ʿilmīya. [In Arabic] Al-Fāḍil Al-Hindi, M. (2003). Kashf al-litham wa l-ibham 'an qawa'id al-ahkam, Vol: 11, Qom: Islamic Development Organization. [In Arabic] Alinejad Mir, F., & Shakeri, A. (2017). Cases of “extravagance in murder” in the criminal laws of Iran, Studies in Islamic jurisprudence and the basics of law, 12(37), 49-68, DOI: 10.22034/FVH.2018.2584. [In Persian] Al-Muhaqqiq Al-Hilli, J. (1988). Sharāʾiʿ al-Islām fī masāʾil al-ḥalāl wa l-ḥarām, Vol: 4, Tehran: istiqlāl. [In Arabic] Al-Shahīd Al-Thānī, Z. (no date). Masalik al-afham fi sharh shara'i' al-Islam, vol: 15, (no location): the Institute of Islamic Studies. [In Arabic] Fāḍil Lankarānī, M. (2001). Tafşīl al-Sharīʿat fi Sharh Taḥrir al-wasīlah _Al-Qisas, Qom: Aemeh Athar. [In Arabic] Fathi, M. (2015). Revision of the psychological element of intentional crimes in Islamic jurisprudence and statutory law, Ph.D. Thesis, Qom University: Faculty of Law and Political. [In Persian] Ghiyasi, J., & Akrami, R. (2015). The Role of Awareness about the Typically Fatality of an Act in the Structure of Murder from the Viewpoints of Islamic and Western Law. Comparative Studies on Islamic and Western Law, 1(2), 105-134. [In Persian] Habibzadeh, M., & Mousavi Majab, S. D. (1430). The term of will in criminal responsibility according to the Iranian legal system. Studies in human sciences, 16 (4): 43-60 [In Arabic]. Haji Dehabadi, A. (2018). The scope of the ruling on sanctity of murder and qisas in verse 33 of Surah Isra, Islamic Jurisprudence and Law, 8(8), 25-56. Ibn Al-Barrāj Ṭarābulusī, A. (1985). Al-Muhadhdhab, Vol: 2, Qom: Islamic Publishing. [In Arabic] Ibn Fāris, A. (1983). Muʿjam maqāyīs al-luga, Vol: 3, Qom: Islamic Propagation Office Publications. [In Arabic] Ibn Ḥamza Al-Ṭūsī, M. (1987). Al-Wasila 'ila nayl al-fadila, Qom: Ayatullāh Marʿashī Najafī Library. [In Arabic] Ibn Hubayrah, A. (2008). Ijmaa' al-A'immah al-Arba'ah wa ikhtilaafuhum, Vol: 2, Dar al-Ula. [In Arabic] Ibn Idrīs Al-Ḥillī M. (1989). al-sarāʾir al-ḥāwī li taḥrīr al-fatāwī, Vol: 3, Qom: Islamic Publishing. [In Arabic] Ibn Saʿīd Al-Ḥillī, Y. (1984). al-Jāmiʿ li-l-sharāyi, Qom: Sayyid al-Shuhadā Institute. [In Arabic] Jazīrī, A., Gharawī, S. M., & Mazeh, Y. (2003). al-Fiqh ʿalā al-madhāhib al-arbaʿa va Madhab Ahl al-Bayt, Vol: 5. Beirut: Dar al-kutub al Ilmiyah. [In Arabic] Kalantari, K., Rezaei, R., & Moslehi, J. (2017). The Knowledge and Caution (Awareness) in Mens Rea Element for Murder in the Law of Iran and USA. Criminal Law Doctrines, 14(13), 3- 32 [In Persian] Katouzian, N. (2001). Philosophy of Law, Tehran: Ganj Danesh Publications [In Persian] Khaleghi, A., & Rajab, M. A. (2013). Application of Objective Standard in Mens Rea of Murder. Criminal Law Research, 4(1), 121-146. [In Persian] Khwānsārī, S. A. (1984). Jami' al-madarik fī sharḥ al-mukhtaṣar al-nāfiʿ, Vol: 7, Qom: Ismāʿīlīyān Institute. [In Arabic] Khoeī, S. A. (2008). 'Mabānī Takmila Minhāj al-ṣāliḥīn, Vol: 42, Iraq: Al-Khoei Foundation London. [In Arabic] Maḥmūd Abd Al-Raḥmān, A. (1998). Muʿjam al-muṣṭalaḥāt wa al-alfāẓ al-faqīh, Vol: 3, Cairo: Dar al-Fadilah. [In Arabic] Marʿashī Najafī, S. Sh. (2003). Al- Qiṣāṣ Ala Zwa' al-Qur'an va al-Sunna, Vol: 1, Qom: Ayatullāh Marʿashī Najafī Library. [In Arabic] Najafī, M. (1980). Jawâhir al-Kalâm fî Sharh Sharâyi’ al-Islâm, Vol: 42, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī Publisher. [In Arabic] Nasafī Ḥanafī, A. (2010). Kanz al-daqā'iq: fī al-Fiqh al-Ḥanafī, Beirut: Dār al-Bashāʾir al-Islāmīyya Dār al- Sirāj [In Arabic]. Qarashī, S.A.A. (1991). Qāmūs al-Qurʾān, Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya. [In Arabic]. Rezaei Zarchi, F., & Mirkhalili, S. A. (2018). The Impact of Intent on Murder. Fiqh and Usul, 50(3), 71-82, doi: 10.22067/JFU.V50I3.48957. [In Persian] Rouholamini, M. (2021). Explaining the concept and position of “typically lethal work” in the Penal Code of Iran with a Look to the Law of France. Criminal Law Doctrines, 17(20), 179-214, doi: 10.30513/CLD.2021.2325.1376. [In Persian] Saanei, Y. (2009). Judicial inquiry, Vol: 1, Tehran: Parto Khurshid publications. [In Persian] Ṭabāṭabāʾī, S. M. H. (1993). Al-Mīzān fī tafsīr al-Qur'ān, Qom: Ismāʿīlīyān Institute. [In Arabic] | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,808 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 266 |