بررسی تطبیقی رموز عرفانی منظومهی مهر و ماه جمالی دهلوی با داستان شیخصنعان عطار | ||
شعر پژوهی(بوستان ادب) | ||
مقاله 7، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 51، اردیبهشت 1401، صفحه 169-194 اصل مقاله (354.02 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22099/jba.2021.40156.4008 | ||
نویسندگان | ||
سکینه رسمی1؛ عاتکه رسمی* 2 | ||
1دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز | ||
2دانشیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان | ||
چکیده | ||
بررسی تطبیقی رموز عرفانی منظومهی مهر و ماه جمالی دهلوی با داستان شیخصنعان عطار سکینه رسمی * عاتکه رسمی** چکیده منظومهی مهر و ماه، مثنوی عاشقانهی جمالی دهلوی یکی از مریدان طریقت سهروردیه است. اگرچه این مثنوی در اصل داستانی عاشقانه است که قهرمان داستان در پی رؤیای معشوق از بدخشان به «مینا» سفر میکند؛ اما با تأمّل دیده میشود که طرح داستان با داستان شیخصنعان منطقالطیر مطابقت دارد و سیروسلوکی روحانی را به تصویر درآورده است، چنانکه در منطقالطیر، شیخصنعان در پی رسیدن به معشوق از تمام شهرت و اعتبار ظاهری خویش درمیگذرد تا به عشق واقعی دست یابد. در منظومهی مهر و ماه نیز «ماه» در پی رؤیای خویش با دستشستن از تمامی امکانات، قدم در راه سلوک میگذارد و با گذر از تمامی تعیّنات، فنا را تجربه میکند. در این داستان درویش غار بدخشان و خضر راهدان در رسیدن ماه به مهر و اتّحاد آنها بهعنوان پیر فرزانه نمود مییابند و چون کار دشوارتر میشود، حضرت محمد (ص) همانند داستان شیخصنعان در رؤیای همراهِ قهرمان ظاهر میشود و به یاریگری میپردازد. رموز عرفانی مطرح در منظومهی مهر و ماه کاملاً تداعیکنندهی منطقالطیر عطار است. اگر عطار با طرح داستان شیخ صنعان، باری دیگر قدرت عشق را در رسیدن به کمال تبیین میکند، جمالی دهلوی نیز با داستان مهر و ماه، سفر عرفانی ماه را به تصویر میکشد. صرفنظر از شرایط سن و اختلاف ادیان که عشق شیخصنعان را بهصورت عشقی ممنوع معرفی میکند، در هر دو داستان عناصری چون رؤیای حرکتبخش، شب بهعنوان زمان نقطهی عطف سفر، سفر از شرق به غرب، موانع و خطرات بازدارنده سلوک، همسویی عقل و عشق، نمود حضرت محمد (ص) در رؤیای همراه قهرمان، گذر از عشق مجازی به عشق حقیقی، در سلوک قهرمانان دیده میشود. این مقاله بر مبنای مکتب فرانسه، به سیرعرفانی ماه و تأثّر آن از داستان شیخصنعان میپردازد. واژههای کلیدی: جمالی دهلوی، شیخصنعان، عرفان، عشق، عطار، مهر و ماه. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز rasmi1378@yahoo.com ** دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان rasmi1390@yahoo.com (نویسندهی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 16/1/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 28/4/1400 | ||
کلیدواژهها | ||
واژههای کلیدی: جمالی دهلوی؛ شیخصنعان؛ عرفان؛ عشق؛ عطار؛ مهر و ماه | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
ابوالقاسمی، مریم. (1383). اصطلاحات و مفاهیم عرفانی دیوان شمس. تهران: ارشاد اسلامی.
ابونصر سراج طوسی. (1380). اللمع. بهتصحیح نیکلسون، ترجمهی مهدی محبّتی، تهران: اساطیر.
الدیلمی، ابوالحسن علی. (1962م). عطف الألف المألوف علی اللام المعطوف. تحقیق و تقدیم ج.ک. واده، القاهره: مطبعه المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه.
بیهقی، احمد. (1366). تاجالمصادر. بهکوشش هادی عالمزاده، تهران: مؤسسهی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
پورنامداریان، تقی. (1364). رمز و داستانهای رمزی. تهران: علمی و فرهنگی.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (بیتا). نفحاتالأنس. بهتحقیق مولوی غلام عیسی، ویلیام ناسو لیس، عبدالحمید مولوی، کلکته: مطبعه لیسی.
جمالی دهلوی. (1353) مثنوی «مهر و ماه». مقدمه و تصحیح سیدحسامالدین راشدی، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
حجازی، بهجتالسادات؛ حجازی، سیدعلیرضا. (1393). «تحلیل بینامتنی بر داستان شیخ صنعان با نظری به داستان حضرت موسی و خضر (علیهماالسلام)». ادبی- قرآنی، سال 2، شمارهی 4، صص ۱۳۴-۱۶۰.
خسروی خراشاد؛ شهریار شهیدی، سمیه. (1391). «مقایسهی تطبیقی شخصیتهای منطقالطیر عطار نیشابوری با شخصیتهای نمایشنامه در انتظار گودو اثر ساموئل بکت». مطالعات تطبیقی هنر، سال2، شمارهی 45، صص 1۰۷- 1۲۰.
رسمی، عاتکه و رسمی، سکینه. (1397). «بررسی سفر قهرمان در منظومهی مهر و ماه جمالی دهلوی براساس الگوی کمپبل». نقد ادبی، دورهی 11، شمارهی 44، صص 51-80.
زرینکوب، عبدالحسین. (1347). با کاروان حُلّه. تهران: جاویدان.
ــــــــــــــــــــــ. (1372). آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــ. (1378). صدای بال سیمرغ. تهران: سخن.
سجادی، سیدجعفر. (1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: جمهوری.
سهروردی، شهابالدّین یحیی. (1392). عقل سرخ (شرح و تأویل داستانهای رمزی سهروردی). بههمت تقی پورنامداریان، تهران: سخن.
سیفی، محسن؛ لطفیمفرد نیاسری، فاطمه. (1391). «جستاری تطبیقی در مراحل سفر عرفانی عطار نیشابوری در منطقالطیر و نسیب عریضه در علی طریق ارم». کاوشنامهی ادبیات تطبیقی، سال 2، شمارهی 7، صص 97-116.
شیخ اشراق. (1355). مجموعهی مصنّفات فارسی. تصحیح و تحشیهی سیدحسن نصر، تهران: انجمن فلسفهی ایران.
طلایی، مولود؛ نصراصفهانی، محمدرضا. (1395). «تحلیل عملکرد گونه روایت و شتاب منفی داستانی در زبان غنایی (مطالعهی موردی: منظومهی مهر و ماه جمالی دهلوی)». جستارهای زبانی، شمارهی 5 (پیاپی 33)، صص 1۲۹- 1۴۸.
عطار، فریدالدین. (1353). منطقالطیر. مصحح و مقدمه و تعلیقات و حواشی محمدجواد مشکور، تهران: کتابفروشی تهران.
ــــــــــــــ. (1372). منطقالطیر. بهاهتمام سیدصادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــ. (1399). منطقالطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: سخن.عینالقضات همدانی، عبداللهبنمحمد. (1387). نامههای عینالقضات همدانی. بهاهتمام علینقی منزوی، تهران: اساطیر.
غفاراوا، ضمیره. (1395). «نظری به زندگی و آثار شیخجمالی دهلوی». قندپارسی (ویژهنامه پروفسور ضمیره غفاراوا)، شمارهی 71-72، صص149-169.
فرشته، محمدقاسم. (1905م) تاریخ فرشته. لکنهو: نول کشور.
فروزانفر، بدیعالزمان. (1346-1336). کلیات شمس با تصحیحات و حواشی. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــ . (1367) شرح مثنوی شریف. تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم. (1345). ترجمهی رساله قشیری از خواجه امام ابوعلی بن احمد العثمانی. تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کاشانی، عزالدین محمودبنعلی. (1376). مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه. به تصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما.
کاظمی، سیده ملیحه. (1395). «مقایسهی داستانهای عشقی شاهنامه فردوسی با مثنوی مهر و ماه». همایش ملی ادبیات غنایی، اصفهان https://civilica.com/doc/521038.
کوپا، فاطمه و همکاران. (1389). «از منطقالطیر عطار تا جاناتان مرغ دریایی ریچارد باخ». جستارهای ادبی، شمارهی 170، صص ۴۹-۷۰.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمهی رقیه بهزادی، تهران: علمی.
گویارد، ماریوس فرانسوا.(1956). الادبالمقارن. ترجمهی محمد غلاب، قاهره: لجنه البیان العربی.
مستملی بخاری، اسماعیلبن محمد. (1387) شرحالتعرف لمذهب التصوف. ج4، تصحیح محمد روشن.میبدی، رشیدالدّین. (1371) کشفالأسرار و عدّهالأبرار. ج6، به اهتمام علیاصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
واردی، زرینتاج. (1384). «بازگشت؛ نیم نگاهی به سفرهای ادیسه و مرغان منطقالطیر». نشریهی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (ویژهنامهی زبان و ادبیات فارسی)، دورهی 22، شمارهی 3، صص 218-228.
Guillén, Claudio, (1993) The Challenge of Comparative Literature. Trans, Cola Franzen, Cambridge: Harvard University Press.Goethe, Johann von W. (1973) Some Passages Pertaining to the Concept of World Literature. In Hans-Joachim Schulz and Philip Rheim (eds), Comparative Literature: The Early Years, pp. 3-11. Chapel Hill: University of North Carolina Press.Wellek, Rene. (1959) The Crisis of Comparative Literature. In Werner P. Friedrich (ed), Proceedings of the Second Congress of the International. ـــــــــــــــ. (1970). The Name and Nature of Comparative Literature. In his Discriminations: Further Concepts of Criticism, New Haven: Yale University Press. pp. 1-36. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 521 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 305 |