| تعداد نشریات | 24 |
| تعداد شماره‌ها | 859 |
| تعداد مقالات | 7,631 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,515,221 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 11,637,802 |
بررسی تطبیقی عقاید کلامی اخوان‌الصفاء با آرای شّریف مرتضی (مطالعه‌ی موردی: مهم‌ترین محورهای اختلافی) | ||
| فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز | ||
| مقاله 2، دوره 19، شماره 73، اسفند 1398، صفحه 17-38 اصل مقاله (380.03 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22099/jrt.2020.5553 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید توفیق* ؛ وجیهه میری | ||
| دانشجوی دکتری تاریخ تشیع دانشگاه اصفهان | ||
| چکیده | ||
| در قرون میانه‌ی اسلامی، جناح‌های مذهبی متفاوتی در بغداد حضور و فعالیت علمی داشتند. مشرب علمی بعضی از این گروه‌های مذهبی، نظیر جماعت اخوان‌الصفاء و مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد، فلسفی و کلامی بود. با وجود آنکه مشرب علمی این دو جناح به یکدیگر نزدیک می‌نماید، اما با بررسی تطبیقی آرای این دو گروه روشن می‌شود که در بعضی از مسائل با یکدیگر اختلافات مبنایی و جدی داشتند. سیدمرتضی که برجسته‌ترین نماینده‌ی مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد بود، در نقد عقاید سایر مکاتب از دو روش نقد مستقیم و نقد غیرمستقیم استفاده می‌کرد. او در نقد عقاید کلامی اخوان‌الصفاء از روش نقد غیرمستقیم استفاده می‌کرد. شریف مرتضی بطلان عقاید اخوان‌الصفاء را در بعضی از محورهای کلامی مهم نظیر: تناسخِ ارواح، تأویل معجزات انبیا، انکار توسل، غیبت امام المنتظر، زیارت مشاهد ائمهو اقامه‌ی عزای حسینی، ماهیت قرآن، کشف اسرار و رموز دین روشن کرد. اختلاف کلامی اخوان‌الصفاء با شریف مرتضی را باید در عللی نظیر: التقاطی‌بودن عقاید اخوان‌الصفاء، گرایش آنان به تصوف، و تفوق فلسفه بر دین نزد ایشان جستجو کرد. بااین‌وجود، از‌یک‌سو به دلیل مشرب عقل‌گرایی هر دو مکتبِ متکلمان و محققان امامی بغداد و اخوان‌الصفاء، و ازسوی‌دیگر، آزاد‌اندیشی اخوان‌الصفاء، آنان در برخی از مسائل کلامی با یکدیگر اتفاق‌نظر داشتند. سرانجام اخوان‌الصفاء به دلیل نادیده‌انگاشتن قانون حاکم بر بقا، رونق و افول مکاتب کلامی، نه‌تنها در برابر مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد، بلکه در برابر دیگر فرق کلامی شکست خوردند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| واژگان کلیدی: 1. شریف مرتضی؛ 2. اخوان‌الصفاء؛ 3. بررسی تطبیقی؛ 4. عقاید کلامی | ||
| مراجع | ||
|
۱. نهج‌البلاغه.
۲. ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی‌بن‌محمد، (۱۳۸۵)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
۳. ابن‌بسام الأندلسی، أبی‌الحسن علی، (۲۰۰۰)، الذخیره فی محاسن أهل الجزیره، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
۴. ابن‌الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن‌علی‌بن‌محمد، (۱۴۱۲)، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
5. ابن‌حجر العسقلانی، شهاب‌الدین أبی‌الفضل احمدبن‌علی، (۱۴۰۷)، لسانُ المیزان، بیروت: دار الفکر.
۶. ابن‌حزم الأندلسی، أبی‌محمد علی‌بن‌احمد، (۱۳۸۲)، جمهرة أنساب العرب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، الطبعه الخامسه، القاهره: دارالمعارف.
۷. ابن‌خلکان، ابی‌العباس شمس‌الدین احمدبن‌محمد، (۱۳۶۴)، وفیات الأعیان و أنباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، الطبعه الثانیه، قم: منشورات الشریف الرضی.
۸. ابن‌شهرآشوب المازندرانی، محمدبن‌علی، (بی‌تا)، متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار البیدار للنشر.
۹. ابن‌طاووس، سید‌علی‌بن‌موسی، (۱۴۱۷)، مصباح الزّائر، تحقیق مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.
۱۰. ابن‌عماد حنبلی، شهاب‌الدین ابوالفلاح عبدالحی‌بن‌احمد، (۱۴۰۶)، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمشق- بیروت: دار ابن‌کثیر.
۱۱. ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل‌بن‌عمر، (۱۴۰۷)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
۱۲. أبوحیّان التوحیدی، علی‌بن‌محمد‌بن‌العباس، (۱۳۴۷)، المُقابسات، تحقیق حسن السندوبی، القاهره: المطبعة الرحمانیه. ۱۳. __________________________، (۱۴۲۴)، الامتاع و المؤانسه، تصحیح هیثم خلیفه الطعیمی، بیروت: المکتبه العصریه.
۱۴. أحمد صبری، السید علی، (۱۴۲۴)، اخوان‌الصفاء (المذهب الدینی، المؤلفون، التنظیم السری)، القِسم الثانی، مجله آفاق الحضاره الاسلامیه، شماره ۱۱، صص: ۸۳ـ۱۰۲.
۱۵. اخوان‌الصفاء، (۱۴۱۲)، رسائل اخوان‌الصفاء و خلان الوفاء، (۴ مجلد)، بیروت: دار الاسلامیه.
۱۶. أمین، أحمد، (۲۰۱۲)، ظهر الاسلام، القاهره: مؤسسه هنداوی للتعلیم و الثقافه.
۱۷. البیاتی، حیدر، (۱۳۹۳)، «یومیات الشریف المرتضی»، مجله کتاب شیعه، ویژه‌نامه‌ی سیدمرتضی، سال پنجم، شماره‌ی ۹ و ۱۰، صص: ۶۷ ـ۸۱.
۱۸. الخطیب البغدادی، أبی‌بکر أحمدبن‌علی، (۱۴۱۷)، تاریخُ بغداد أو مدینه السلام، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
۱۹. الدسوقی، عمر، (۱۳۶۱)، «فی الفلسفه الاسلامیه: اخوان‌الصفاء»، مجله الرساله، شماره‌ی ۴۴۶، مقاله‌ی ۱، صص: ۶۸ـ۷۱.
۲۰. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد، (۱۴۱۳)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعه الثانیه.
۲۱. زرین‌کوب، عبدالحسین، (۱۳۴۴)، ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات آریا.
۲۲. السُبکی، عبدالوهاب‌بن‌علی‌بن‌عبدالکافی، (۱۳۸۳)، طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو، القاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
۲۳. شُبَّر، جواد، (۱۹۷۰)، أدبُ الطّفّ أو شُعراء الحسین من القرن الأول الهجری حتی القرن الرابع عشر، بیروت: دار الصّادق.
۲۴. الشهرزوری، شمس‌الدین محمدبن‌محمود، (۱۳۷۲)، شرح حکمه الاشراق، تصحیح و تحقیق حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۲۵. صدرالدین الشیرازی، محمدبن‌ابراهیم، (۱۴۱۰)، الحکمهُ المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه (الجزء الثانی من السّفر الرابع)، الطبعه الرابعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۲۶. الطبرسی، أبی‌منصور احمدبن‌علی، (۱۴۰۳)، الاحتجاج، تصحیح السید محمدباقر الموسوی الخرسان، مشهد: نشر المرتضی.
۲۷. طه حسین، (۲۰۱۲)، تجدید ذکری أبی‌العلاء، القاهره: مؤسسه هنداوی للتعلیم و الثقافه.
۲۸. الطیباوی، سیدعبداللطیف، (۱۹۳۱)، جماعه اخوان‌الصفاء، القدس: اداره المعارف.
۲۹. علم‌الهدی، سیدمرتضی علی‌بن‌الحسین، (بی تا)، رسائل الشریف المرتضی، تقدیم و اشراف السید احمد الحسینی، جلد ۳، ۲، ۱، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
۳۰. _______________________، (۱۴۱۰)، رسائل الشریف المرتضی، تقدیم و اشراف السید احمد الحسینی، جلد ۴، قم: دار القرآن الکریم.
۳۱. _______________________، (۱۳۷۶)، تنزیه الانبیا و الأئمه علیهم‌السلام، قم: الشریف الرضی.
۳۲. _______________________، (۱۳۸۷)، جُملُ العلمِ و العمل، تحقیق السید احمد الحسینی، نجف: مطبعه الآداب.
۳۳. _______________________، (۱۴۱۰)، الشافی فی الامامه، تحقیق و تعلیق السید عبدالزهراء الحسینی، تصحیح السید فاضل المیلانی، الطبعه الثانیه، تهران: مؤسسه الصادق للطباعه و النشر.
۳۴. _______________________، (۱۴۱۱)، الذخیره فی علم الکلام، تحقیق السید احمد الحسینی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
۳۵. _______________________، (۱۴۱۵)، الانتصار، تحقیق مؤسسه النشر الاسلامی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
۳۶. _______________________، (۱۴۱۹)، شرح جُمل العِلم و العَمل، تصحیح و تعلیق یعقوب جعفری مراغی، تهران: دار الأسوه.
۳۷. _______________________، (۱۴۱۹)، المُقنعُ فی الغَیبَه، تحقیق السید محمدعلی الحکیم، بیروت: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام الاحیاء التراث. ۳۸. _______________________، (۱۴۲۱)، الآیات الناسخه و المنسوخه من روایه أبی‌عبدالله محمدبن‌ابراهیم النعمانی، تحقیق علی جهاد الحسانی، بیروت: مؤسسه البلاغ، دار سلونی.
۳۹. _______________________، (۱۴۳۳)، الدیوان، تصحیح مصطفی جواد، تحقیق رشید صفار، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
۴۰. _______________________، (۱۴۳۱)، تفسیر الشریف المرتضی (نفائِسُ التأویل)، تصحیح السید مجتبی احمد الموسوی، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
۴۱. _______________________، (۱۹۹۸)، الأمالی أو غُرر الفوائد و دُرر القلائد، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، القاهره: دار الفکر العربی.
۴۲. الفاخوری، حنا و خلیل الجرّ، (۱۹۹۳)، تاریخ الفلسفه العربیه، الطبعة الثالثه، بیروت: دار الجیل.
۴۳. فروخ، عمر، (۱۳۷۲)، اخوان الصفا (دَرس_ عَرض_ تحلیل)، بیروت: منشورات مکتبه منیمنه، الطبعه الثانیه.
۴۴. قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، (۱۳۵۸)، نقض (بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض)، تصحیح میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
۴۵. قمیر، یوحنّا، (۱۹۸۶)، فلاسفه العرب (اخوان‌الصفاء)، طبعه ثالثه، بیروت: دار المشرق.
۴۶. کرمر، جوئل ل.، (۱۳۷۵)، احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه، ترجمه‌ی محمدسعید حنایی‌کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۴۷. محی‌الدین، عبدالرزاق، (۱۹۵۷)، أدب المرتضی من سیرته و آثاره، بغداد: مطبعه المعارف.
۴۸. مدرسی طباطبائی، سیدحسین، (۱۳۶۸)، مقدمه‌ای بر فقه شیعه (کلیات و کتاب‌شناسی)، ترجمه‌ی محمدآصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
49. المقدسی، أبو عبدالله محمّد بن أحمد، (1411)، أحسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم، القاهره: مکتبه مدبولی، الطبعه الثالثه.
50. النجاشی الکوفی، أبی‌العباس احمدبن‌علی الأسدی، (۱۴۰۸)، رجال النجاشی، تحقیق محمد جواد النائینی، بیروت: دار الأضواء.
51. نصر، سیدحسین، (۱۳۵۹)، نظر متفکران اسلامی درباره‌ی طبیعت، چاپ سوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 711 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 653 |
||